In onveilige tijden lijkt het juiste woord te winnen aan betekenis. En met het woord de dichter. De woorden van dichters worden geijkt aan de ernst van de tijden.
De dichter Hendrik Marsman, liet in het zicht van de tweede wereldoorlog alle private leed varen en rees boven zichzelf uit:
Wie schrijft, schrijv’in den geest van deze zee
of schrijve niet;
Oog in oog met de aanstaande zelfmoord van de Europese beschaving spreekt hij een geloofsbelijdenis uit:
zoolang de europeesche wereld leeft
en, bloedend, droomt den roekeloozen droom
………
ruischt híer de bron, zweeft boven déze zee
het lichten van den creatieven geest.
Eerder had in zijn teruggetrokken bestaan onder Mussolini de Italiaanse dichter Eugenio Montale woorden gevonden om nee te zeggen tegen de bombast van zijn tijd.
alleen dat kunnen wij vandaag je zeggen
Dat wat wij niet zijn dat wat wij niet willen.
Dit gedicht van verzet werd rond 1926 neergeschreven aan de kust van Marsmans zee.
In 1802 verwoordde Hölderlin in zijn gedicht Patmos zijn geloof zo:
Nah ist
Und schwer zu fassen der Gott
Wo aber Gefahr ist, wächst
das Rettende auch
Het wordt vandaag zaak opnieuw recht te doen aan de dichter in barre tijden.
Hieronder het gedicht van Montale in het Italiaans en met een vertaling in het Nederlands.
OSSI DI SEPPIA (1920/1925)
Non chiederci la parola che squadri da ogni lato
l’animo nostro informe, e a lettere di fuoco
lo dichiari e risplenda come un croco
perduto in mezzo a un polveroso prato.
Ah l’uomo che se ne va sicuro,
agli altri ed a se stesso amico,
e l’ombra sua non cura che la canicola
stampa sopra uno scalcinato muro!
Non domandarci la formula che mondi possa aprirti,
sì qualche storta sillaba e secca come un ramo.
Codesto solo oggi possiamo dirti,
ciò che non siamo, ciò che non vogliamo.
Eugenio Montale
INKTVISSCHILDEN
Vraag niet om een woord dat onze ongevormde ziel
inlijst van alle kanten en onze geest verklaart
met vurige letters en schittert
als een krokus verloren in een stoffige weide
O de man die met aplomb voortschrijdt
vriend van anderen en van zichzelf
en geen snars geeft om zijn schaduw
die de hondsdag prent op een ontkalkte muur
Vraag niet om een formule die werelden voor je opent
maar om enigerlei verdraaide lettergreep, droog als een tak
Alleen dat kunnen wij vandaag je zeggen
Dat wat wij niet zijn, dat wat wij niet willen
(Vertaling uit het Italiaans door Adriaan van der Staay 2015)